Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է

(Նախորդ մասը)

Մեր շուրջն օ­րե­ցօր փոխ­վում է ա­մեն ինչ։ Ա­հա ար­դեն Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի դա­վա­ճան­ներն ու պարտ­վո­ղա­կան­նե­րը կով­կա­սյան թա­թար­նե­րին հանձ­նե­ցին եր­կու մար­դաս­պան-դի­վեր­սանտ­նե­րի, իբր մեր երևան­ցի թր­քա­սեր­նե­րը դրա­նով կա­տա­րում են գե­րի­նե­րի և պա­տանդ­նե­րի փո­խա­նա­կու­մը «բո­լո­րը բո­լո­րի դի­մաց» սկզ­բուն­քով։ Բայց մինչ մեզ հանձ­նե­ցին 45 գե­րու, թշ­նա­մի­ներն ան­մի­ջա­պես, այն էլ՝ ոչ պա­տե­րազ­մա­կան ի­րադ­րու­թյու­նում, կր­կին առևան­գե­ցին մի քա­նի տաս­նյակ մար­դու։ Իսկ ստե­փա­նա­կերտ­ցի դա­վա­ճան­ներն ար­դեն դեկ­տեմ­բե­րի 14-ին թշ­նա­մուն հանձ­նե­ցին կա­տա­րած սպա­նու­թյուն­նե­րի ու դի­վեր­սիա­յի հա­մար ԼՂՀ-ում դա­տա­պարտ­ված Շահ­բազ Ղու­լիևին ու Դիլ­ղամ Աս­կե­րո­վին։ Ա­հա ևս մեկ դա­վա­ճա­նու­թյուն. ոտ­նա­տակ է տր­ված 2014 թ. սպան­ված 17-ա­մյա Սմ­բատ Ցա­կա­նյա­նի, 43-ա­մյա Սար­գիս Աբ­րա­հա­մյա­նի և ծանր վի­րա­վոր­ված, 37-ա­մյա Կա­րի­նե Դավ­թյա­նի հի­շա­տա­կը... Է՛լ ինչ սպա­սենք ձեզ­նից, փա­շի­նյա­նա­կան­ներ։ Ինչ­քան ստո­րու­թյուն ու վախ­կո­տու­թյուն կա ձեր մեջ, սո­րո­սա­կան հիմ­նադ­րամ­նե­րի և ԱՄՆ-ի դես­պա­նու­թյան կա­մա­կա­տար­ներ։

Իսկ ոչն­չաց­ված Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան ու Հա­յաս­տա­նի շուր­ջը ռազ­մա­վա­րա­կան նոր ի­րա­վի­ճակ է հա­սու­նա­նում։ Մենք ար­դեն գրել ենք, որ դեկ­տեմ­բե­րի 9-ին Ի­րա­նի խոր­հր­դա­րա­նի խոս­նակ Մո­հա­մադ Կա­լի­բա­ֆը հայ­տա­րա­րել է, թե կով­կա­սյան թա­թար­նե­րից Ի­րա­նը պա­հան­ջում է Ար­ցա­խից շտապ վտա­րել սի­րիա­ցի ա­հա­բե­կիչ­նե­րին, ո­րով­հետև «Ադր­բե­ջա­նում ա­հա­բե­կիչ­նե­րի և սիո­նիս­տա­կան վար­չա­կար­գի շար­ժում­նե­րի ներ­կա­յու­թյու­նը սպառ­նա­լիք է տա­րա­ծաշր­ջա­նի խա­ղա­ղու­թյանն ու անվ­տան­գու­թյա­նը»։ Հե­տո բո­լորս ի­մա­ցանք, թե Բաք­վում Էր­դո­ղա­նի դեկ­տեմ­բե­րի 10-ի սադ­րան­քի դեմ ինչ­քան կտ­րուկ է հան­դես ե­կել Ի­րա­նի խոր­հր­դա­րա­նի ողջ կազ­մը, իսկ Թեհ­րա­նում Թուր­քիա­յի դես­պա­նը հրա­վիր­վել է Ի­րա­նի ԱԳՆ։ Դեկ­տեմ­բե­րի 10-ին Թավ­րի­զում բո­ղո­քի հա­կա­թուր­քա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն է կա­յա­ցել։ Թուր­քե­րը նույն­պես ո­րո­շել են «ա­տամ ցույց տալ». Ան­կա­րա­յում Ի­րա­նի դես­պա­նը հրա­վիր­վել է Թուր­քիա­յի ԱԳՆ։ Բայց երևի Ի­րա­նի դես­պանն էլ է կոշտ հայ­տա­րա­րու­թյուն­ներ ա­րել։ Հետևանքն այն է ե­ղել, որ թուր­քա­կան ԱԳՆ-ն, փաս­տո­րեն ար­դա­րա­ցել է դես­պա­նի ա­ռաջ, թե իբր «Էր­դո­ղա­նին սխալ են հաս­կա­ցել», իբր Էր­դո­ղա­նը նկա­տի է ու­նե­ցել «Ղա­րա­բա­ղի ա­զա­տագ­րու­մը», ոչ թե տա­րած­քա­յին պա­հանջ­ներն Ի­րա­նից։ Այ­նուա­մե­նայ­նիվ, վե­րա­դառ­նանք Էր­դո­ղա­նի սադ­րիչ հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րի կա­պակ­ցու­թյամբ Ի­րա­նի խոր­հր­դա­րա­նի ո­րոշ­մա­նը։ Դեկ­տեմ­բե­րի 9-ին Էր­դո­ղա­նը ժա­մա­նել էր Բա­քու՝ մաս­նակ­ցե­լու կով­կա­սյան թա­թար­նե­րի զո­րա­հան­դե­սին։ Իլ­համ Ա­լիևի մաս­նակ­ցու­թյամբ ա­րա­րո­ղու­թյան ժա­մա­նակ Էր­դո­ղա­նը կար­դաց սահ­մա­նա­յին Ա­րաս (Ա­րաքս) գե­տի մա­սին Բ. Վա­հաբ­զա­դեի ան­ջատ­վո­ղա­կան բա­նաս­տեղ­ծու­թյու­նը։ Վա­հաբ­զա­դեն նկա­տի էր ու­նե­ցել, որ «օ­կու­պաց­ված են» Ա­րաք­սից հյու­սիս գտն­վող հո­ղե­րը, ո­րով­հետև թունդ ռու­սա­տյաց, հա­յա­տյաց էր, ընդ­հան­րա­պես ա­տում էր քրիս­տո­նյա­նե­րին։ Էր­դո­ղա­նի սադ­րան­քի կա­պակ­ցու­թյամբ հան­դես են ե­կել և՛ Ի­րա­նի նա­խա­գահ Հա­սան Ռո­հա­նին, և՛ ԱԳ նա­խա­րար Ջա­վադ Զա­րի­ֆը, և՛ ԻԻՀ ԱԳՆ մա­մու­լի ծա­ռա­յու­թյու­նը, և՛ Ի­րա­նի ու­րիշ պաշ­տո­նյա­ներ ու հա­սա­րա­կա­կան գոր­ծիչ­ներ։ Դեկ­տեմ­բե­րի 13-ին Ի­րա­նի խոր­հր­դա­րա­նի բաց նիս­տում Սե­յեդ Դեհ­նա­վին ըն­թեր­ցեց ա­վե­լի քան 225 օ­րենս­դիր­նե­րի հայ­տա­րա­րու­թյու­նը վեր­ջին ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի և Էր­դո­ղա­նի դիր­քո­րոշ­ման մա­սին. «Մենք վճ­ռա­կա­նո­րեն դա­տա­պար­տում ենք տա­րա­ձայ­նու­թյուն­ներ սեր­մա­նող գրա­կա­նու­թյան օգ­տա­գոր­ծու­մը Թուր­քիա­յի նա­խա­գահ Էր­դո­ղա­նի կող­մից, ով, ինչ­պես սպաս­վում է, բա­րի հարևան է լի­նե­լու և ձգ­տե­լու է իս­լա­մա­կան աշ­խար­հի միաս­նու­թյան, ինչ­պես նաև տա­րա­ծաշր­ջա­նում խա­ղա­ղու­թյան ու կա­յու­նու­թյան հաս­տատ­ման»։ Օ­րենս­դիր­նե­րը մեծ նշա­նա­կու­թյուն են տա­լիս երկ­րի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թյա­նը, ըն­դգ­ծում մու­սուլ­ման ժո­ղո­վուրդ­նե­րի միաս­նու­թյու­նը, նշում, որ Ի­րա­նը պետք է մշ­տա­կան ջան­քեր գոր­ծադ­րի իս­լա­մա­կան աշ­խար­հում քա­ղա­քա­կան, տն­տե­սա­կան ու մշա­կու­թա­յին միաս­նու­թյան հաս­նե­լու հա­մար։
Այս­պի­սով, Էր­դո­ղա­նը, այ­սինքն՝ Թուր­քիան, մե­ղադր­վում է «մու­սուլ­ման ժո­ղո­վուրդ­նե­րի քա­ղա­քա­կան, տն­տե­սա­կան ու մշա­կու­թա­յին միաս­նու­թյու­նը» խարխ­լե­լու մեջ։ Մու­սուլ­ման­նե­րի հա­մար դա շատ լուրջ մե­ղադ­րանք է և, ըստ էու­թյան, նշա­նա­կում է, որ Ի­րանն Էր­դո­ղա­նի գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րը գրե­թե հա­վա­սա­րեց­րել է... Իս­րա­յե­լի քա­ղա­քա­կա­նու­թյա­նը։ Չէ՞ որ տաս­նա­մյակ­ներ շա­րու­նակ հենց Իս­րա­յելն է քայ­քա­յել ու քայ­քա­յում «մու­սուլ­ման ժո­ղո­վուրդ­նե­րի միաս­նու­թյու­նը»։ Պա­տա­հա­կան չէ, որ Թուր­քիա­յի հետ սկան­դա­լի հենց թեժ պա­հին՝ դեկ­տեմ­բե­րի 14-ին, ԻԻՀ նա­խա­գահ Ռո­հա­նին դար­ձյալ խո­սեց տա­րա­ծաշր­ջա­նի բո­լոր ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րում Իս­րա­յե­լի ստոր դե­րի մա­սին. «Գիտ­նա­կան Ֆահ­րի­զո­դա­յի սպա­նու­թյու­նը նրանց գործն էր, ով­քեր ու­զում էին ԱՄՆ-ի նա­խա­գահ Դո­նալդ Թրամ­փի՝ ի­րեն ա­րա­տա­վո­րած կա­ռա­վա­րու­թյան վեր­ջին օ­րե­րին տա­րա­ծաշր­ջա­նը ներ­քա­շել պա­տե­րազ­մի մեջ։ Դա նրանց և սիո­նիս­տա­կան վար­չա­կար­գի հիմ­նա­կան նպա­տակն է»։ Ռո­հա­նին կր­կին նա­խազ­գու­շաց­րեց, որ Թեհ­րանն ի­րեն ի­րա­վունք է վե­րա­պա­հում պա­տաս­խան մի­ջոց­ներ ձեռ­նար­կե­լու ուխ­տադ­րուժ հար­ձա­կու­մից հե­տո, բայց դա կա­նի այն ժա­մա­նակ և այն­տեղ, ո­րոնք ին­քը կընտ­րի։

Վեր­ջերս սույն նյու­թի հե­ղի­նա­կը ռու­սա­կան կայ­քե­րից մե­կում կար­դաց ոմն Պյոտր Մա­կե­դոնցևի «Էն­վեր փա­շա­յի ու­ղիով. Բաք­վում թուր­քա­կան քայ­լեր­գը և նրա հետևանք­նե­րը Ռու­սաս­տա­նի հա­մար» վեր­նագ­րով հոդ­վա­ծը։ Այն­տեղ գլ­խա­վորն այն է, որ Ռու­սաս­տա­նում փոր­ձա­գետ­նե­րը լսել և զգու­շա­նում են, որ ժա­մա­նա­կա­կից «Էն­վեր փա­շան» նույն­պես հի­մա խրոխ­տան­քով քայ­լում է որ­պես «Պու­տի­նի բա­րե­կամ»։ Խոսքն Էր­դո­ղա­նի մա­սին է, ի­հար­կե։ Նո­յեմ­բե­րի 10-ին նա հայ­տա­րա­րեց. «Ղա­րա­բա­ղը նո­րից դար­ձավ ադր­բե­ջա­նա­կան։ Մա­մեդ Ռա­սուլ­զա­դեի, Էն­վեր փա­շա­յի, Նու­րի փա­շա­յի, Հու­սեյն Ջա­վի­դի, Ահ­մեդ Ջա­վա­դի և հա­մազ­գա­յին ա­ռաջ­նորդ Հեյ­դար Ա­լիևի հո­գի­ներն ու­րա­խա­ցան։ Ադր­բե­ջա­նում մեր եղ­բայր­նե­րի ու­րա­խու­թյու­նը նաև մեր ու­րա­խու­թյունն ու հպար­տու­թյունն է։ Հու­սով եմ, որ Թուր­քիան ու Ադր­բե­ջա­նը հե­տա­գա­յում էլ են ընդ­հա­նուր ա­պա­գա կա­ռու­ցե­լու»։

Էր­դո­ղան-Էն­վե­րի մա­սին ար­տա­հայտ­վե­լուց ա­ռաջ նախ խո­սենք մեր՝ հայ ժո­ղովր­դի մա­սին։ Լսի՛ր, Փա­շի­նյան փա­շա, դու ակ­տի­վո­րեն քա­րո­զում էիր, թե ձգ­տում ես այն­պի­սի «կար­գա­վոր­ման», ո­րը կբա­վա­րա­րի կով­կա­սյան թա­թար­նե­րին։ Տե՛ս, Փա­շի­նյան, Թուր­քիան ու կով­կա­սյան թա­թար­ներն «ընդ­հա­նուր ու­րա­խու­թյուն» ու­նեն։ Իսկ դու ի՞նչ ու­րա­խու­թյուն բե­րե­ցիր Հա­յաս­տա­նին ու Ար­ցա­խին։ Ծախ­ված հո­ղեր և զին­վոր­նե­րի ու սպա­նե­րի դիակ­ներ՝ «որ­պես Նոր տար­վա նվեր­նե՞ր» ի­րենց ըն­տա­նիք­նե­րին։ Փա­շի­նյան փա­շա, դու նույ­նիսկ գե­րա­զան­ցել ես հայ ժո­ղովր­դի դա­հիճ­ներ Էն­վեր փա­շա­յին ու Նու­րի փա­շա­յին։ Դու նու՞յ­նպես հրեա դյոն­մե ես, ա՛յ Փա­շի­նյան փա­շա։ Քա­նի դեռ ժա­մա­նակ կա, ինքդ խոս­տո­վա­նիր, հնա­րա­վոր է, որ ան­կեղծ խոս­տո­վա­նու­թյու­նը հաշ­վի առն­վի, երբ Տրի­բու­նալն ընտ­րե­լու լի­նի քո պատ­ժա­չա­փը։ Իսկ Տրի­բու­նալն ան­պայ­ման լի­նե­լու է. հա­յե­րի ե­ղեռ­նին քո մաս­նակ­ցու­թյու­նը գործ­նա­կա­նում կաս­կա­ծից դուրս է։

Այս­պի­սով, ներ­կա­յիս «Էն­վեր փա­շան» դեկ­տեմ­բե­րին կր­կին հի­շեց հայ ժո­ղովր­դի եր­կու դահ­ճի՝ դյոն­մե հրեա­ներ Էն­վեր փա­շա­յի և Նու­րի փա­շա­յի ա­նուն­նե­րը։ Նու­րի փա­շան, լի­նե­լով բրի­տա­նա­կան հա­տուկ ծա­ռա­յու­թյան գոր­ծա­կալ, 1918 թ. մաս­նակ­ցել է այն կեղծ պե­տու­թյան ստեղծ­մա­նը, ո­րին տվել են Ի­րա­նից գո­ղաց­ված «Ադր­բե­ջան» ան­վա­նու­մը։ 1918-ից Կով­կա­սում հա­յե­րի դժ­բախ­տու­թյուն­ներն ու տագ­նապ­ներն ա­վե­լա­ցել են մի­լիոն ան­գամ։ Մյուս­ներն էլ, ո­րոնց նո­յեմ­բե­րի 10-ին հի­շա­տա­կեց Էր­դո­ղա­նը, ան­մի­ջա­կան առն­չու­թյուն ու­նեն Այ­սր­կով­կա­սի հե­տա­գա զար­գաց­մանն ու ներ­կա­յիս քա­ղա­քա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րին։ Ռա­սուլ­զա­դեն ֆա­շիս­տա­կան «Մու­սա­վաթ» կու­սակ­ցու­թյան և, այս­պես կոչ­ված, «Ադր­բե­ջա­նի Դե­մոկ­րա­տա­կան Հան­րա­պե­տու­թյան» ա­ռաջ­նորդ­նե­րից մեկն էր, ի դեպ՝ նույն­պես հրեա դյոն­մե, Հու­սեյն Ջա­վի­դը և Ահ­մեդ Ջա­վադն ադր­բե­ջան­ցի բա­նաս­տեղծ­ներ էին, թուր­քե­րի հետ կով­կա­սյան թա­թար­նե­րի միա­վոր­ման կողմ­նա­կից­ներ։

Բայց ի՞նչն էր տագ­նա­պեց­րել ռուս փոր­ձա­գետ­նե­րին այն բա­նում, որ Էր­դո­ղա­նը մի ամ­սում եր­կու ան­գամ հի­շել էր Էն­վեր փա­շա­յին և Նու­րի փա­շա­յին։ Էն­վեր փա­շան Թուր­քիա­յի ռազ­մա­կան նա­խա­րարն էր և Օս­մա­նյան կայս­րու­թյու­նը ներ­քա­շեց Ա­ռա­ջին հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մի մեջ՝ Սուե­զի ջրանց­քից և Ադ­րիա­նու­պոլ­սից մինչև Կա­զան ու Սա­մար­ղանդ մտա­ցա­ծին «Մեծ Թու­րա­նը» ստեղ­ծե­լու հա­մար։ Իր խորթ եղ­բայր Նու­րի փա­շա­յի հետ ե­ղել է Ռու­սաս­տան օս­մա­նյան ներ­խուժ­ման նա­խա­ձեռ­նո­ղը։ 1919-ին փա­խել է Ռու­սաս­տան՝ հրեա եղ­բայր­նե­րի (բոլշևիկ­նե­րի) մոտ, ան­գամ դար­ձել «կար­միր հրա­մա­նա­տար», բայց, ընկ­նե­լով Թուր­քես­տան, իս­կույն դար­ձել է տե­ղի բաս­մաչ­նե­րի պա­րագ­լուխ ու սկ­սել պա­տե­րազ­մել նույն Ռու­սաս­տա­նի դեմ։ Պան­թուր­քիստ­նե­րի հա­մար մեկ է ե­ղել՝ Ռու­սա­կան կայս­րու­թյունն է, թե «կար­միր» Ռու­սաս­տա­նը, նրանց «Մեծ Թու­րանն» անհ­նա­րին կլի­ներ ստեղ­ծել ա­ռանց սլա­վո­նա­կան պե­տա­կա­նու­թյունն ընդ­հան­րա­պես ոչն­չաց­նե­լու։ Այն­պես որ, ա­մեն ինչ տրա­մա­բա­նա­կան է. Թուր­քիա­յից ե­լած, սիո­նիս­տա­կան-պան­թուր­քա­կան նա­խագ­ծում ընդգրկված հրեա դյոն­մեն պար­տա­վոր էր նպաս­տե­լու ոչ միայն հա­յե­րի, այլև Ռու­սաս­տա­նի ոչն­չաց­մա­նը։ Սա­կայն 1922 թ. օ­գոս­տո­սի 4-ին ներ­կա­յիս Տա­ջիկս­տա­նի տա­րած­քում Էն­վեր փա­շան մա­հա­պատ­ժի են­թարկ­վեց «կար­միր­բա­նա­կա­յին», ար­ցա­խա­հայ Հա­կոբ Մել­քու­մյան­ցի (ռու­սա­կան փաս­տաթղ­թե­րով՝ Յա­կով Մել­քու­մո­վի) կող­մից, «Նե­մե­սիս» գոր­ծո­ղու­թյան շր­ջա­նա­կում։ Ի դեպ, նույն թվա­կա­նին Թիֆ­լի­սում մա­հա­պատ­ժի է են­թարկ­վել ևս մեկ հրեա դյոն­մե՝ «Սի­նո­պի դա­հիճ-մսա­գործ» Ջե­մալ փա­շան։ Եվ նույն­պես՝ «Նե­մե­սի­սի» շր­ջա­նա­կում։

Վե­րա­դառ­նանք Պյոտր Մա­կե­դոնցևի հոդ­վա­ծին։ Այդ նյու­թից ու­շադ­րու­թյան է ար­ժա­նի հատ­կա­պես հետևյալ հատ­վա­ծը. «Էր­դո­ղա­նի հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րը վկա­յում են, որ Ան­կա­րան, ձեռք բե­րած ար­դյունք­նե­րի ա­լի­քի վրա, ցան­կա­նում է Ադր­բե­ջա­նը դարձ­նել Թուր­քիա­յի ան­դր­կով­կա­սյան մաս­նա­ճյուղ և նրան տալ հա­կա­ռու­սա­կան ու մաս­նա­կիո­րեն հա­կաի­րա­նա­կան ուղղ­վա­ծու­թյուն»։ Ճիշտ է. բա­վա­կան էր, որ Էր­դո­ղա­նը վեր­հի­շեր դյոն­մե եղ­բայր­ներ Էն­վեր փա­շա­յին և Նու­րի փա­շա­յին, Ռու­սաս­տա­նում ան­մի­ջա­պես գտն­վե­ցին փոր­ձա­գետ­ներ, ո­րոնք հի­շե­ցին, որ 1919-22 թթ. Էն­վե­րը հի­մա­րաց­րել է «կար­միր իշ­խա­նու­թյան» հրեա բոլշևիկ­նե­րին։  Մա­կե­դոնցևի հոդ­վա­ծը ցույց է տա­լիս, որ ՌԴ ժա­մա­նա­կա­կից քա­ղա­քա­կան վեր­նա­խա­վի «ըն­դեր­քում» Էր­դո­ղա­նից խաբ­ված լի­նե­լու վախ է արթ­նա­ցել, ինչ­պես Էն­վեր փա­շան խա­բեց բոլշևիկ­նե­րին։ Իսկ երևան­ցի և ստե­փա­նա­կերտ­ցի դա­վա­ճան­նե­րի հա­մար ա­վե­լաց­նենք «Նե­մե­սիս» գոր­ծո­ղու­թյան ղե­կա­վար­նե­րից մե­կի՝ Ար­շա­վիր Շի­րա­կյա­նի հու­շե­րից մի քաղ­վածք. «Մեր կազ­մա­կեր­պու­թյու­նը ոչն­չաց­ման պլան չու­նի։ Նա միայն ի­րա­կա­նաց­նում է այն ան­ձանց պա­տի­ժը, ո­րոնք հե­ռա­կա կար­գով դա­տա­պարտ­վել և մե­ղա­վոր են ճա­նաչ­վել կա­տա­րած զանգ­վա­ծա­յին սպա­նու­թյուն­նե­րի հա­մար։ Հայ դա­վա­ճան­նե­րը լրաց­րել են մեր ցու­ցա­կը»։ Ժա­մա­նա­կա­կից հայ դա­վա­ճան­ներ, ձեզ էլ է սպա­սում «Նե­մե­սիս» գոր­ծո­ղու­թյու­նը...

Ամ­փո­փե­լով, ցա­վոք, ստիպ­ված ենք վշ­տաց­նե­լու ըն­թեր­ցող­նե­րին. այս­պի­սի կա­ռա­վա­րու­թյամբ 2020 թ. դեկ­տեմ­բե­րին մեզ դեռ շատ տագ­նապ­ներ ու հիաս­թա­փու­թյուն­ներ են սպա­սում, նոր սպառ­նա­լիք­ներ ու կո­րուստ­ներ են լի­նե­լու։ Ար­դեն ո­րե­րորդ ան­գամ, սկ­սած սույն թվա­կա­նի հոկ­տեմ­բե­րից, մենք ստիպ­ված ենք պա­հան­ջե­լու հան­րու­թյու­նից. ծն­կած վի­ճա­կից ոտ­քի՛ ե­լեք, հա­յե՛ր։ Պետք է պա­հան­ջել, որ Ար­ցա­խում և Հա­յաս­տա­նում կա­տար­վի քա­ղա­քա­ցիա­կան այն իշ­խա­նու­թյան լիա­կա­տար ու բա­ցար­ձակ ա­պա­մոն­տա­ժում, որն ի­րեն վերջ­նա­կա­նա­պես վար­կա­բե­կել է դա­վա­ճա­նու­թյամբ ու պարտ­վո­ղա­կա­նու­թյամբ։ Ստե­փա­նա­կեր­տում ու Երևա­նում իշ­խա­նու­թյան փո­փո­խու­թյունն ա­մե­նահ­րա­տապ, ան­խախ­տե­լի օ­րա­կարգն է։ Եվ խն­դի­րը բնավ էլ ներ­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյունն ու ներ­քա­ղա­քա­կան տա­րա­կար­ծու­թյուն­նե­րը չեն։ Այ­սօր սուր է հայ­կա­կան եր­կու հան­րա­պե­տու­թյուն­նե­րի պահ­պան­ման հար­ցը, և կտ­րուկ սր­վել է Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սում հա­յե­րի անվ­տան­գու­թյան և ընդ­հան­րա­պես կյան­քի խն­դի­րը։

Փա­շի­նյանն ու­զա­ծի չափ կա­րող է խո­րա­ման­կու­թյուն բա­նեց­նել «Ա­զա­տու­թյուն» ռա­դիո­կա­յա­նի կամ արևմտյան այլ ԶԼՄ-նե­րի ա­ռաջ, ու­զա­ծի չափ կա­րող է աջ ու ձախ ստեր ա­սել տար­բեր պե­տու­թյուն­նե­րին ու Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի քա­ղա­քա­ցի­նե­րին։ Բայց հենց նրա քայ­լերն ու հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րը հան­գեց­րին նրան, ինչն այժմ ու­նենք։ Բե­րենք «Ա­զա­տու­թյուն» ռա­դիո­կա­յա­նի թղ­թակ­ցի հետ նրա զրույ­ցից միայն մի հատ­ված, և ա­մեն մե­կը կհաս­կա­նա, որ դա­վա­ճա­նը սոսկ ի­րեն հար­մար ձևա­կեր­պում­ներ է փնտ­րում, ոչ թե պա­տաս­խա­նում ըստ էու­թյան։ Թղ­թակ­ցի հար­ցը. «Ի վեր­ջո, Դուք եք այս ի­րա­վի­ճա­կում երկ­րի ղե­կա­վա­րը և պա­տաս­խա­նատ­վու­թյուն, ա­սում եք, ստանձ­նում եք, բայց մե­ղադ­րանք­ներն ուղ­ղում եք այլ ուղ­ղու­թյուն­նե­րով, Դուք մե­ղա­վոր եք հա­մա­րում բո­լո­րին, բա­ցի Ձե­զա­նից։ Ո՞րն է Ձեր մեղ­քը, պա­րոն վար­չա­պետ»։ Պա­տաս­խա­նը. «Շատ լավ, ես ա­սում եմ՝ ես ինձ հա­մա­րում եմ թիվ մեկ պա­տաս­խա­նա­տուն, բայց չեմ հա­մա­րում թիվ մեկ մե­ղա­վո­րը»։ Այդ­պի­սին է պա­տաս­խա­նը և նշա­նա­կում է, որ Փա­շի­նյան փա­շան պատ­րաստ է մե­ղադ­րե­լու նաև Աստ­ծուն, միայն ոչ ի­րեն։ Թեև հենց նա և իր հան­ցա­վոր «Իմ քայ­լը» հրո­սա­կա­խումբն է ի­րա­կա­նում մե­ղա­վոր այն բա­նում, ին­չը կա­տար­վել է Ար­ցա­խում և կա­տար­վում է Հա­յաս­տա­նում։ Ին­չու՞։ Այն պատ­ճա­ռով, որ կա­տար­վա­ծը և կա­տար­վո­ղը հենց նրա գա­ղա­փար­ներն են, ո­րոնք նա ակ­տի­վո­րեն քա­րո­զում էր իր թա­րա­խոտ «Հայ­կա­կան ժա­մա­նակ» թեր­թում։ Գա­ղա­փա­րի էու­թյու­նը հետևյալն է. հա­յերն ու Հա­յաս­տա­նը պետք է են­թարկ­վեն թուր­քե­րին ու լի­նեն թուր­քե­րի ստ­րուկ­նե­րը։ Հենց դա է «փա­շի­նյա­նա­կա­նու­թյան» պար­զու­նակ էու­թյու­նը...

Այն­պես որ դու թուրք ես, Փա­շի­նյան փա­շա, ոչ թե հայ։ Ժա­մա­նակն է, որ ստուգ­վի քո ԴՆԹ-ն. գու­ցե քո ա­րյունն է՞լ է թուր­քա­կան։ Դու օ­ձի նման գա­լար­վում ես, միայն թե կյան­քում գո­նե մի ան­գամ չա­սես ճշ­մար­տու­թյու­նը. ե­թե դու թիվ մեկ պա­տաս­խա­նա­տուն ես, ա­պա դու նաև թիվ մեկ մե­ղա­վորն ես։ Դա պարզ տրա­մա­բա­նու­թյուն է, բայց քա­նի որ հայ չես, ինչ­պե՞ս սե­փա­կան խել­քով հաս­նես տրա­մա­բա­նու­թյան։ Եվ ա­հա մեր վճի­ռը՝ որ­պես ժա­մա­նա­կի և Աստ­ծու թե­լադ­րանք։ Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի հան­րու­թյունն ար­դեն պետք է հա­մա­րի, որ Փա­շի­նյան փա­շան այլևս իշ­խա­նու­թյուն չու­նի։ Ազ­գա­յին փր­կու­թյան շարժ­ման հի­ման վրա անհ­րա­ժեշտ է ստեղ­ծել պաշտ­պա­նու­թյան եր­կու պետ­կո­մի­տե. մե­կը՝ Ստե­փա­նա­կեր­տում, երկ­րոր­դը՝ Երևա­նում։ Զու­գա­հե­ռա­բար պետք է կա­տար­վի վար­կա­բեկ­ված քա­ղա­քա­ցիա­կան իշ­խա­նու­թյան լիա­կա­տար ու բա­ցար­ձակ կազ­մա­քան­դում՝ սկ­սած խոր­հր­դա­րան­նե­րից։ Ցա­վոք, ոչ հե­ռա­վոր ա­պա­գա­յում կր­կին սպաս­վում են ի­րա­վի­ճա­կի բա­ցա­սա­կան զար­գա­ցում­ներ, ընդ­հուպ մինչև նոր պա­տե­րազմ։ Բայց ո՛չ Ար­ցա­խը, ո՛չ Հա­յաս­տա­նը գործ­նա­կա­նում ոչն­չի պատ­րաստ չեն։
Իսկ Մա­րիա Զա­խա­րո­վա­յին ու Վլա­դի­միր Պու­տի­նին, ո­րը հենց դեկ­տեմ­բե­րի 17-ին անց­կաց­նում էր իր մա­մու­լի կոն­ֆե­րան­սը և հայ­տա­րա­րեց, թե իբր «Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղը, մի­ջազ­գա­յին ի­րա­վուն­քի տե­սա­կե­տից, Ադր­բե­ջա­նի մասն է», պա­տիվ ու­նեմ հի­շեց­նե­լու.
1) ե­թե Ռու­սաս­տանն այդ­պես է տրա­մադր­ված, ա­պա Ղրի­մը հաս­տատ «ՈՒկ­րաի­նա­յի մասն է՝ մի­ջազ­գա­յին ի­րա­վուն­քի տե­սա­կե­տից»,
2) քա­նի որ ի­րա­կա­նում Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյուն-ԼՂՀ-ն ոչ պա­կաս ան­կախ պե­տու­թյուն է, քան Ղրի­մը 2014 թ. փետր­վա­րին, ընդ ո­րում կով­կա­սյան թա­թար­նե­րի լծից 1991 թ. դեկ­տեմ­բե­րի 10-ին ա­զա­տագր­վել է հենց հան­րաք­վեով, ա­պա, պա­րոն Պու­տին և Ձեր են­թա­կա­ներ, հենց ըստ մի­ջազ­գա­յին ի­րա­վուն­քի՝ Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյուն-ԼՂՀ-ն ան­կախ պե­տու­թյուն է, թե­կուզ և չճա­նաչ­ված։ Չէ՞ որ «մի­ջազ­գա­յին ի­րա­վուն­քը» (ո­րը, մեծ հաշ­վով, գտն­վում է ԱՄՆ-ի և նրա ար­բա­նյակ­նե­րի «ձեռ­քում») Ղրի­մի Հան­րա­պե­տու­թյան «ան­կա­խու­թյունն» էլ չէր ճա­նա­չում, ինչ­պես չէր ճա­նա­չում նաև Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան ան­կա­խու­թյու­նը։ Այն­պես որ, պա­րո­նայք ռու­սա­կան կա­ռա­վա­րիչ­ներ, ե­թե օ­րի­նա­կան է Ղրի­մի վե­րա­դար­ձը Ռու­սաս­տա­նի կազմ, ա­պա նաև Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան ան­կա­խու­թյու­նը բա­ցար­ձա­կա­պես և ան­բա­սիր կեր­պով օ­րի­նա­կան է։ ՈՒ­րեմն ի՞նչ ար­ժե պան­թուր­քիստ­նե­րին ռու­սա­կան պաշ­տո­նյա­յի վա­ճառ­վե­լը...

Սերգեյ ՇԱՔԱՐՅԱՆՑ

Հեղինակի նյութեր

• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-3
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-2
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի- 2
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի-1
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Փա­շի­ն­յանն ա­մեն օր, կա­մա­վոր հրա­ժա­րա­կան չտա­լով, ըն­դա­մենն ա­պա­ցու­ցում է, որ հա­կա­հայ ու­ժե­րի դրա­ծո է
• Բաց հարց Ռու­սաս­տա­նի ԶԼՄ-նե­րին. Ինչ­քա՞ն կա­րե­լի է ստել Ար­ցա­խի հար­ցում հա­յե­րի «մեղ­քի» մա­սին
• Ռու­սաս­տանը, Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րի թողտ­վու­թ­յամբ, Թուր­քիա­յին ներս է թո­ղել Այսր­կով­կա­սի մեր մա­սը
• Թուր­քիան մուտք է գոր­ծել տա­րա­ծաշր­ջան ու Ար­ցա­խից սպառ­նում է և՛ Ի­րա­նին, և՛ Ռու­սաս­տա­նին
• Փա­շի­ն­յան, խոս­տո­վա­նիր, գու­ցե Զան­գե­զուրն է՞լ եք ար­դեն վա­ճա­ռել թուր­քե­րին
• Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­նե­րի մի մա­սը դա­վա­ճա­նել է ողջ հայ ժո­ղովր­դին
• Մեր ժո­ղովր­դին ԱՄՆ-ը, Իս­րա­յե­լը, Անգ­լիան և Թուր­քիան դա­վա­ճան­նե­րի ձեռ­քով «Այսր­կով­կաս­յան Դեյ­թոն» են պար­տադ­րել
• «Ով խա­ղա­ղու­թ­յուն է ու­զում խայ­տա­ռա­կութ­յան գնով, կս­տա­նա և՛ պա­տե­րազմ, և՛ խայ­տա­ռա­կութ­յուն»
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ

Մեկնաբանություններ